Het klankeffect van zij- en achterblad

Dit is een blog over een wat gevaarlijk onderwerp: het effect van de houtsoort van zij- en achterbladen op de klank van een gitaar. Wie een beetje zoekt op het Internet vindt al snel talloze virtuele veldslagen op forums, en verhitte discussies op YouTube filmpjes, van mensen die daar zeer uiteenlopende meningen over hebben. Kennelijk ligt dit onderwerp bij veel mensen nogal gevoelig. 

Veel gitaarbouwers, zowel handbouwers als grote fabrikanten, hebben uitgebreide theorieën over het effect van klankhout, het hout gebruikt voor zij- en achterbladen. Als je bijvoorbeeld kijkt op de Taylor website, vindt je volzinnen van een halve pagina die het klankverschil beschrijven tussen Mahonie, Palissander en Esdoorn. Anderzijds vind je mensen (en de beroemde Spaanse gitaarbouwer Antonio de Torres was er daar ook een van) die beweren dat de houtsoort voor zij- en achterblad geen effect heeft op de klank. Wie heeft er nu gelijk? 

Voordat ik daar een uitspraak over doe, wil ik eerst benadrukken dat het helemaal niet zo simpel is om het effect van klankhout te bepalen. Natuurlijk, als je twee gitaren pakt, eentje met mahonie en eentje met palissander klankkast, zullen ze best wel anders klinken. Maar komt dat alleen maar door het verschil in houtsoort? Een gitaar wordt grotendeels met de hand gemaakt, van natuurlijke materialen, dus je kunt overal variaties en afwijkingen verwachten die allemaal de klank kunnen beïnvloeden. We weten ook allemaal dat het bovenblad een grote invloed heeft op de klank, dus hoe kun je zeker zijn dat de bovenbladen van de twee gitaren precies hetzelfde zijn qua klank? Dat kun je niet. 

Een mogelijkheid om dit probleem gedeeltelijk op te lossen is om een heleboel dezelfde gitaren te maken, door een goede gitaarfabriek met zeer constante bouwkwaliteit, en dan voor de helft van de gitaren Palissander te gebruiken en voor de andere helft Mahonie. Vervolgens zou je ze op je gemak allemaal moeten bespelen, en misschien kun je dan iets zinnigs zeggen. Maar zelfs als je dan een consistent verschil zou horen, heb je direct weer een probleem. Of eigenlijk twee. Ten eerste kun je steeds zien welke houtsoort je in je handen hebt. Dus als je denkt dat Mahonie 'warmer' klinkt, kun je jezelf al gauw voor de gek houden als je weet dat je een Mahonie gitaar bespeelt: "Ja, die klinkt inderdaad warmer, zie je nou wel?" Je zou een dergelijk experiment dus in elk geval met een blinddoek om moeten doen. Maar zelfs dan is het ook nog maar de vraag of een eventueel verschil in klank komt door het soort hout. Wie zich verdiept in de theorie van de akoestische trillingen in een gitaar, weet dat er maar drie materiaaleigenschappen zijn die de trillingen beïnvloeden: het gewicht, de elasticiteit en de demping. Deze hangen echter alledrie weer af van de dikte van het hout. Dus het zou best kunnen dat als je de (iets zwaardere) Palissander klankbladen wat dunner (en dus lichter) zou maken, ze ineens meer als Mahonie gaan klinken. 

Het is dus nog niet zo simpel allemaal. Het is wel simpel om te zeggen dat je duidelijk het verschil kunt horen tussen verschillende soorten klankhout. Dat dwingt respect af, en in de praktijk zal niemand je bewering kunnen ontkrachten. Ik denk dat dit verklaart waarom het zo'n gevoelig onderwerp is: mensen met mooie verhalen over klankhout voelen zich direct in hun persoonlijk toegekende expertise aangevallen door iemand die beweert dat het allemaal niets uitmaakt. Je zult dus ook met goede argumenten moeten komen.

En die zijn er wel. Een gitaar is namelijk met opzet zo ontworpen, dat de trillingen in het bovenblad zo lang mogelijk door blijven klinken. Daarom worden de zijbladen van een zwaarder hout gemaakt dan het bovenblad. Dat heeft als gevolg dat trillingen die de rand van het bovenblad bereiken teruggekaatst worden en zo het bovenblad langer laten trillen voor een goede sustain. Je kunt dit makkelijk vaststellen: sla de snaren van je gitaar aan en voel met je vingers op het bovenblad. Doe het nu nog eens, maar voel nu het zijblad. Je voelt direct dat de trillingen daar veel minder sterk zijn. De meeste golven in het bovenblad bereiken dus niet de zijbladen. En dat ook de bedoeling! De zijbladen van de gitaar hebben als voornaamste functie om de randen van het bovenblad stevig op hun plaats te houden. Dus moeten ze niet gaan meetrillen. 

Het achterblad resoneert wel weer wat meer. Dat komt doordat de lucht in de klankkast van de gitaar in trilling wordt gebracht door het bovenblad, en zo het achterblad ook weer laat meetrillen. Het effect van het achterblad op de klank kun je overigens makkelijk zelf controleren. Ga zitten op een stoel en leg je gitaar met de achterkant naar beneden op je benen. Sla alle snaren aan, en til dan de gitaar voorzichtig iets op, zonder het achterblad aan te raken. Leg de gitaar weer op je benen en herhaal dit een paar keer terwijl de snaren uitklinken. Zolang de gitaar op je benen ligt, worden de trillingen van het achterblad gedempt. Zodra je de gitaar omhoog tilt, kan het achterblad vrij meetrillen. Door deze twee posities snel af te wisselen terwijl de snaren uitklinken, zul je kunnen horen dat het achterblad specifieke tonen iets luider laat klinken, of andere tonen juist iets onderdrukt. Maar het efffect is niet erg groot, en ook een andere houtsoort zal dit effect niet versterken. Als je, net als ik, de gitaar stevig tegen je lichaam drukt als je speelt wordt het achterblad eigenlijk altijd al gedempt en doet het al helemaal niet meer mee. Je kunt de snaren van je gitaar ook aanslaan als je gitaar in de koffer ligt. Als de koffer een beetje netjes past, zullen zij- en achterbladen hiermee volledig 'uitgeschakeld' worden. Vaak klinken gitaren daardoor iets helderder, maar zeker niet dramatisch anders. 

Conslusie: zij- en achterblad voegen niet zoveel toe aan de klank. Andere aspecten van de gitaar hebben een veel groter effect, zoals de bebalking, de vorm en grootte van de gitaar, enzovoort. En dat verklaart ook meteen waarom de gitaar van Antonio de Torres zo mooi klonk, ondanks dat zij- en achterblad waren gemaakt van karton. Als je dus de keuze hebt, kies dan gewoon een achterblad wat je het mooiste er uit vindt zien. Voor de klank zou ik het niet doen.